De bijzondere collectie van het GUM en de UGent

Van een buidelwolf, over een Dogan masker, het eerste bakeliet, een kurken maquette van het Pantheon tot een biomimetisch model van een zeepaardstaart. Het GUM kan voor haar vaste en tijdelijke tentoonstellingen putten uit een enorme verscheidenheid aan objecten. Ze vormen samen de  academisch erfgoedcollectie van het GUM en de UGent, de grootste van Vlaanderen, met meer dan 400.000 geregistreerde objecten.

Zes collecties werden al decennia beheerd en in een museale opstelling gepresenteerd. Maar duizenden objecten zijn nog ongeregistreerd, soms zelfs ongekend, en bevinden zich in gangen en bureau’s, kelders en zolders, her en der op de campus. En de erfgoedcollectie groeit nog steeds aan, met nieuwe producten van wetenschappelijke activiteit. Samen belichten de objecten de complexiteit, menselijkheid en schoonheid van wetenschapsbeoefening.

Een collectie zo oud als de universiteit

Een aantal collecties hebben hun wortels in een wet die in 1817 onder koning Willem I werd uitgevaardigd. Ze stipuleerde dat alle Rijksuniversiteiten moesten beschikken over een wetenschappelijke collectie planten en dieren en een instrumentenkabinet. Studenten zouden voortaan niet alleen luisteren, maar ook zelf observeren en bestuderen. Het was de start van de collecties dierkunde, etnografie, oudheidkunde en chirurgische instrumenten. Sommige stukken kocht de universiteit aan wanneer een buitenkans zich voordeed, al dan niet met vorstelijke steun. Anderen waren schenkingen van gulle mecenassen. Nog andere werden bijeengesprokkeld door bevlogen hoogleraren.
Ondanks hun praktische oriëntatie, prikkelden de universitaire collecties al van bij het begin ook de Gentenaars. De universiteit stelde ze daarom elk jaar tijdens de Gentse Feesten open voor het brede publiek.

Zwerfgoed en actieve collecties

Naast de collecties waarvan de stukken erkend zijn om hun erfgoedwaarde, zwerft ook nog heel wat erfgoed op de campussen rond. Vele van deze collecties hadden bij aanvang een didactisch of wetenschappelijk nut, sommige hebben dit nog steeds. Ze zijn ontstaan uit de persoonlijke inzet van hoogleraren of uit de specifieke behoefte van een opleiding. Wanneer die hoogleraren op emeritaat gingen bleef de collectie achter. Vele collecties waren daarna afhankelijk van de wisselende appreciatie van opeenvolgende verantwoordelijken.
Zestien actieve- en zwerfgoedcollecties zijn in 2013 in kaart gebracht in het doorlichtingsrapport Balans en Perspectief. Het gaat onder meer om  draad- en plaastermodellen in het kader van ingenieursstudies, mineralen en gesteente verzameld tijdens expedities, dialectbanden of farmaceutische collecties. Voor allemaal geldt dat ze slechts zeer beperkt geïnventariseerd zijn en dat ze moeilijk toegankelijk zijn.

De onzichtbare schatkamer

De inkaartbrenging van het rapport Balans en perspectief berustte volledig op spontane aanmelding door collectiebeheerders. Het is duidelijk dat de Gentse universiteit naast de collecties die het rapport ter sprake brengt nog meer - tot veel meer - schatten herbergt. Hoeveel en waar, dat is de vraag. Deze onbekende schat van de UGent is vooralsnog niet eenduidig ontsloten, of zelfs maar herkend als erfgoed. Ze is, kortom, onzichtbaar. En de erfgoedcollectie groeit nog steeds aan, vooral dan met bijproducten van het hedendaags wetenschappelijk onderzoek - zoals toestellen, veldwerkspecimens, modellen of prototypes. Enkel een erfgoedvisie die vertrekt vanuit een breder universitair of publieksgericht kader kan het behoud en beheer van het academisch erfgoed garanderen. De UGent heeft de moedige beslissing genomen om radicaal de kaart van erfgoed te trekken. De UGent en het GUM zullen in de komende jaren inzetten op de herkenning en ontsluiting van alle zwerfgoed van de universiteit. Een aantal van de meest intrigerende stukken zwerfgoed kan je voortaan al bewonderen in de vaste opstelling van het GUM.