#5voor12: over wetenschap, twijfel en hoop
In onze huidige samenleving kijken we voorbij de waarheden van gisteren. Wetenschap wordt kritisch belicht en dat is goed. Maar steeds vaker wordt ze ook gewantrouwd, gerelativeerd of als ‘een mening’ opzij geschoven. Emotie weegt dan meer door dan rede. De balans raakt verstoord. Wanneer we geconfronteerd worden met grote gemeenschappelijke uitdagingen als de coronacrisis, bieden persoonlijke overtuigingen weinig houvast. Voor velen wordt wetenschap nu opnieuw een symbool van hoop. Dat is terecht. Alleen is wetenschap geen magisch middel, geen abracadabra en geen eureka. Wetenschap volgt een lang en grillig pad met missers en twijfel. Het GUM duikt aan de hand van vijf objecten in dat grillige traject, van twijfel tot hoop.
Wat is hoop?
Hoop is iets heel persoonlijks. De Afrikaanse Baule van Ivoorkust geloven dat hoop een gemis is; iets wat je kan concretiseren en kan projecteren in de toekomst. Zo stelt dit houten beeld, dat blolo bian heet, een persoon voor die gemist wordt. Meer nog, het verbeeldt een ideale partner en heeft misschien ooit een geliefde vervangen die op reis was. Op die manier kon de achterblijver het gemis volhouden en hoop koesteren in de terugkomst.
Vandaag koesteren we opnieuw hoop in wetenschap. Wetenschap zal ons redden. Wetenschap geeft vertrouwen.
Eureka?
We kijken reikhalzend uit naar het eureka van de wetenschapper die de redding aankondigt.
We kijken reikhalzend uit naar het eureka van de wetenschapper die eenzaam in zijn labo, de redding aankondigt. Maar eurekamomenten zijn nooit helemaal toevallig. Ze vergen een grote achtergrondkennis, en bezadigd onderzoekswerk.
De Griekse Archimedes was een ervaren wetenschapper en onderzoeker. Zijn keuze om een bad te nemen mag dan wel toevallig geweest zijn, de interpretatie van wat er toen gebeurde was dat zeker niet. Archimedes zag dat het peil van het badwater steeg. Hij besefte dat wanneer een voorwerp in een vloeistof ondergedompeld wordt, dat voorwerp een opwaartse kracht ondervindt, die gelijk is aan het gewicht van de verplaatste vloeistof.
Deze natuurwet kennen we als de wet van Archimedes, en wordt geïllustreerd aan de hand van deze balans.
Tijd om te twijfelen?
We koesteren hoop in wetenschap. Maar wetenschap moet ruimte krijgen. Anders valt onze hoop ten prooi aan teleurstelling. Pientere koppen maken fouten waardoor twijfel ontstaat.
In 1829 ontdekte de Franse natuurkundige George Cuvier een nieuwe parasietsoort, verscholen in de mantelholte van een vrouwelijke octopus. Althans dat dacht hij. Want later werd duidelijk dat dit geen parasiet, maar een afgerukte paringsarm was. Was het niet door Cuviers foute interpretatie – hij dacht dat de parasiet zijn uiterlijk had aangepast aan zijn gastheer – zouden we misschien nog steeds niet weten dat octopussen een speciale voortplantingsarm hebben die kan afbreken tijdens de paringsdaad.
Twijfel leidt tot vragen, en vragen leiden tot onderzoek. Wetenschappers weten dat dit een proces van lange adem kan zijn.
Twijfel is geen zwakte, maar net een motor.
Samen de kelen smeren
Twijfel is geen zwakte, maar net een motor. Om de twijfel van de enkeling te overstijgen, voegen wetenschappers over de hele wereld hun bevindingen samen.
Archimedes had zijn veelzijdige kennis van wis- en natuurkunde in de eerste plaats aan zichzelf te danken, maar ook aan collega wetenschappers en knappe koppen die hem waren voorgegaan. De oude Grieken kenden het belang van discussie en overleg. In een ‘symposion’, wat letterlijk ‘samen drinken’ betekent, kwamen ze bijeen om te discussiëren en inzichten te delen.
Ondertussen gingen drinkschalen zoals deze rond om de kelen te smeren. In het Nederlands gebruiken we het woord symposium als synoniem voor ‘wetenschappelijk congres’.
Voor wetenschappers zijn symposia belangrijk om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in hun vakgebied en om ideeën uit te wisselen met collega’s.
Stroomversnelling
In momenten van nood worden overleg en samenwerking tussen wetenschappers uit verschillende disciplines nog belangrijker. Nood bezit de unieke en overweldigende kracht om de focus van allen te richten op één doel. Zo maakt wetenschap in snel tempo grote sprongen voorwaarts. Deze beenprothese illustreert mooi hoe creativiteit opbloeit in noodsituaties.
De introductie van vuurwapens op de 16de-eeuwse slagvelden maakte veel slachtoffers. En de ongelukkigen die de schotwonden overleefden, stierven vaak toch door een ontsteking ten gevolge van het buskruit. Veldartsen sloten de wonden met brandijzers of overgoten ze met kokende olie om een infectie te vermijden. Maar deze werkwijze werkte weefselbeschadiging en grotere risico op infectie in de hand.
De Franse arts Ambroise Paré ging over tot vroegtijdige amputatie waardoor het aantal sterfgevallen sterk daalde. Om de ‘overlevers’ toch een zekere levenskwaliteit te garanderen, ontwikkelde hij been- en armprothesen met veren en scharnieren, die dienden als ‘gewrichten’. Paré gaf hen opnieuw hoop.
En zo is de cirkel rond. We zijn weer aanbeland bij hoop. Vandaag geloven we opnieuw dat wetenschap ons kan redden. Koester hoop in wetenschap, want hoop doet leven, maar geef wetenschap ook de ruimte om te groeien.
Dit artikel werd gepubliceerd in het kader van #5voor12, een initiatief van Kunstenoverleg Gent tijdens de lockdown ter bestrijding van het coronavirus:
elke dag wat lucht, licht & virale cultuur
wat minder buiten, wat meer vanbinnen
Daarbij werd onderstaande video van Marjan Doom, directeur van het GUM, getoond.
#5voor12: over wetenschap, twijfel en hoop.
